In 1942 en 1943 deden veel joden onderzoek in het Gemeentearchief van Amsterdam (nu het Stadsarchief genoemd), in de hoop niet-joodse voorouders te kunnen vinden. Als iemand met originele documenten kon aantonen dat hij of zij afstamde van een niet-joodse voorouder, dan kon daarmee deportatie voorkomen worden. Joden gingen in de burgerlijke stand of in kerkelijke doop-, trouw- of begraafregisters op zoek naar voorouders die bij een ander kerkgenootschap stonden ingeschreven.
Sterrenwacht
In 1942 klaagde een NSB'er dat er zo veel joden aanwezig waren in de studiezaal van het archief. Door een beroep te doen op de wettelijke openbaarheid van archieven kon de gemeentearchivaris voorkomen dat de studiezaal verboden werd voor joden. Het leek hem echter wel beter de joden een aparte studiezaal te geven. Deze zaal kreeg de bijnaam 'Sterrenwacht'.
Foute en valse inschrijvingen
Sommige onderzoekers hadden inderdaad niet-joodse voorouders, anderen hadden het geluk dat er foutjes waren gemaakt in de burgerlijke stand, soms stond een jood bijvoorbeeld ingeschreven als hervormd, zoals de nazaten van Mordegai Salom del Valle die bij zijn ondertrouw op 1 augustus 1783 per ongeluk als gereformeerd was ingeschreven. Als dit geen van beide het geval was, gebeurde het ook nog wel eens dat een onderzoeker stiekem een register meenam en vervalste.
Henna Andries
De joodse Henna Andries kreeg dankzij een knappe vervalsing een paar rooms-katholieke ouders. Ze werd op 9 december 1755 ingeschreven in het doopregister van schuilkerk De Toren, als dochter van Gerrit Andries en Cornelia van Santen. De oplettende kijker ziet in hetzelfde register dat haar broertje precies negen maanden ouder is en haar zusje slechts zes maanden jonger.
Vervalser en politiescheikundige
De vervalsing werd gemaakt door de politiescheikundige Christiaan Johannes van Ledden Hulsebosch. Hij werd bekend doordat hij geruchtmakende moordzaken oploste door chemisch onderzoek. Een SS'er ontdekte de vervalsingspraktijken uiteindelijk. Hij nam in juni 1944 het doopboek in beslag en liet chemisch onderzoek doen om de vervalsing te bewijzen. De blauwe vlekken op het papier zijn daarvan het resultaat. De nazaat van Henna Andries voor wie de vervalsing werd gemaakt, werd op tijd gewaarschuwd en dook onder. Hij overleefde de oorlog.
Bekijk ook de vlog over dit bijzondere archiefstuk.
